Θρύλοι και Μύθοι

Θρύλοι και Μύθοι των Ολυμπιακών Αγώνων

Η εμφάνιση αθλητικών αγώνων ως θεσμού στην Ολυμπία τον 8° αι. π.Χ. αποτελεί την αναγέννηση πολλών Μυκηναϊκών εθίμων και συνηθειών μέσα στη νέα εποχή που ήλθε μετά την πτώση του Μυκηναϊκού κόσμου.

Οι αγώνες έχουν στοιχεία της μυκηναϊκής λατρείας των ηρώων, καθώς και των επιτάφιων άθλων που διοργάνωσε ο Αχιλλέας, όπως αναφέρει ο Όμηρος, προς τιμήν του νεκρού φίλου του Πατρόκλου.

Πάνω από όλα, όμως, η Ολυμπιάδα ήταν μια θρησκευτική γιορτή και όχι απλώς μια σειρά αθλητικών εκδηλώσεων, όπως συμβαίνει σήμερα.

Η παλαιότερη και ισχυρότερη αρχαία παράδοση για την ίδρυση των Ολυμπιακών Αγώνων αναφέρεται σε κάποιο ποιητικό έργο του 7ου ή 6°oυ αι. π.Χ (μάλλον του Ησιόδου). «Ηοίαι» ή «Γυναικών κατάλογοι» και θεωρεί ως ιδρυτή των αγώνων τον Φρύγα πρίγκιπα Πέλοπα, ο οποίος νίκησε σε αρματοδρομία τον βασιλιά της Πίσας Οινόμαο, πήρε την κόρη του Ιπποδάμεια ως σύζυγο και έγινε βασιλιάς μιας μεγάλης περιοχής δίνοντας το όνομα του σε όλη την Πελοπόννησο.

Μια άλλη παράδοση που πρωτοεμφανίζεται στον Πίνδαρο στο α' μισό του 5ου αι. π,Χ. θεωρεί ως ιδρυτή των αγώνων τον μεγάλο Θηβαίο ήρωα Ηρακλή, μετά τη νικηφόρα εκστρατεία του εναντίον του βασιλιά της Ήλιδας Αυγεία, ο οποίος είχε αρνηθεί να του καταβάλει αμοιβή για τον καθαρισμό των στάβλων του.

Η μεν πρώτη άποψη για τον Πέλοπα αποδίδεται στους Πισάτες, τους παλαιότερους μυκηναίους κατοίκους της περιοχής, η δε δεύτερη για τον Ηρακλή, στα νέα δωρικά φύλα που κατέκτησαν την Ήλιδα και εγκατέστησαν στην Ολυμπία το δικό τους θεό, τον Δία, που έγινε ο μεγάλος θεός του ιερού και των αγώνων.

Δύο διαφορετικές παραδόσεις συνδέουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες με τον Ηρακλή. Η πρώτη εκδοχή αναφέρεται στον Πίνδαρο (α'μισό του 5°ου αι. π.Χ.) και αναγνωρίζει ως ιδρυτή των αγώνων τον Θηβαίο ήρωα, ο οποίος τους οργάνωσε για πρώτη φορά μετά την επιτυχημένη εκστρατεία του κατά του Ηλείου βασιλιά Αυγεία. Σκοπός της εκστρατείας ήταν η τιμωρία του Αυγεία που είχε αρνηθεί να τον ανταμείψει, όπως είχαν συμφωνήσει για τον καθαρισμό των στάβλων του.

Στον Ηρακλή αποδίδεται ο καθορισμός των ορίων της ιεράς ΄Αλτεως, η εισαγωγή της αγριελιάς από τις χώρες των Υπερβορείων και η ίδρυση των αγώνων δρόμου και των αρματοδρομιών.

Η δεύτερη παράδοση συναντάται στον Παυσανία (2°ος αι. μ.Χ.) και αποδίδει την εισαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων στον Ιδαίο Ηρακλή (καταγόμενο από το όρος Ίδη της Κρήτης). Αυτός μαζί με τους αδελφούς του, τους Δακτύλους καθόρισε με το πέλμα του το μήκος του σταδίου, οργάνωσε τους πρώτους αγώνες δρόμου, εισήγαγε ως έπαθλο το στεφάνι αγριελιάς και όρισε τα τέσσερα έτη (όσοι ήταν και οι αδελφοί του) ως χρόνο διάρκειας της κάθε Ολυμπιάδας.

Ο Δίας ήταν η κυρίαρχη θεότητα στο ιερό της Ολυμπίας και η εκεί λατρεία του μια από τις παλαιότερες στον Ελλαδικό χώρο. Σύμφωνα με μια μυθολογική παράδοση ο Όξυλος, αρχηγός των Αιτωλών που ήρθαν από τη ΒΔ Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τον 1ο αι. π.Χ., αφιέρωσε το ιερό στο Δία και τέλεσε για πρώτη φορά αγώνες. Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι οι Ηρακλείδες, απόγονοι του ήρωα Ηρακλή ήταν εκείνοι που καθιέρωσαν τη λατρεία του θεού Δία στην περιοχή. Η σύνδεση της Ολυμπίας με το Δία δηλώνεται και σε μία ύστερη παράδοση που τοποθετεί στην περιοχή την νίκη του Δία επί του πατέρα του Κρόνου στον αγώνα που έγινε για την κυριαρχία του κόσμου.

Για τον χαρακτήρα και το είδος της πρώιμης λατρείας του Δία στην Ολυμπία μας πληροφορούν τα περισσότερα από 6000 αφιερώματα που οι επισκέπτες του ιερού είχαν εναποθέσει στην τέφρα του μεγάλου βωμού του Δία (10ος-τέλη 8ου αι. π.Χ.). Ο πολεμικός χαρακτήρας της λατρείας του θεού μαρτυρείται από τα χάλκινα και πήλινα ειδώλια πολεμιστών (απεικονίσεις του ίδιου του θεού ή των αναθέτων), ηνιόχων και αρμάτων. Πολυπληθή ειδώλια ζώων, κυρίως ταύρων και αλόγων, θα πρέπει να ερμηνευθούν ως προσφορές μιας αγροτο-κτηνοτροφικής κοινωνίας. Χάλκινοι τριποδικοί λέβητες, σκεύη με μεγάλη αξία, στήνονταν πιθανότατα στους υπαίθριους χώρους του ιερού.

Από το 700 π.Χ. όπλα, λάφυρα πολέμων, και αργότερα ολόκληρα κτήρια (θησαυροί) αποτελούσαν αναθήματα πόλεων-κρατών, είχαν στρατιωτικό και πολιτικό χαρακτήρα και μαρτυρούσαν την γεωγραφική διεύρυνση της ακτινοβολίας του ιερού. Η πολεμική διάσταση της λατρείας του Δία αποδεικνύεται επίσης, από την ύπαρξη μαντείου στο ιερό, αρμόδιου κυρίως για πολεμικά θέματα, όπως αναφέρουν αρχαίοι συγγραφείς. Στο ίδιο πλαίσιο, παραστάσεις Νικών σε νομίσματα της Ολυμπίας, πήλινες Νίκες ως ακρωτήρια κτηρίων, αλλά και αυτόνομα αγάλματα που έχουν βρεθεί στον χώρο του ιερού θα είχαν πολεμικό παρά αθλητικό συμβολισμό.

Το φημισμένο χρυσελεφάντινο λατρευτικό άγαλμα του Δία, όπου ο θεός παρουσιαζόταν ένθρονος να κρατά με το ένα χέρι σκήπτρο και με το άλλο Νίκη, εξέφραζε με σαφήνεια τη θέση του ως κυρίαρχου του κόσμου, τηρητή της τάξης και των νόμων, κριτή κάθε είδους αγώνα στην γη. Προς τιμήν του τελούνταν Ολυμπιακοί Αγώνες, και οι νικητές τού αφιέρωναν αγάλματα για να τον ευχαριστήσουν.

                                                                                                                          Χάλκινη κεφαλή Δία, Ολυμπία, 520-510 π.Χ